سالک یا لیشمانیوز یک بیماری انگلی است که در اثر انگل لیشمانیا ایجاد می‌شود. این انگل معمولاً در بدن پشه‌های خاکی زندگی می‌کند. شما می‌توانید در اثر نیش یک پشه‌ی خاکی آلوده به بیماری سالک مبتلا شوید.

پشه‌های خاکی که حامل انگل هستند در محیط‌های گرمسیری و نیمه‌گرمسیری سکونت دارند. اپیدمی‌های کشنده در مناطقی در آفریقا مانند سودان، کنیا و اتیوپی رخ داده‌اند. لیشمانیوز یکی از خطرناک‌ترین بیماری‌های گرمسیری است که مورد غفلت قرار گرفته است.

سالک چیست؟

سالک بیماری انگلی است که در اثر نیش پشه‌ خاکی آلوده انتقال پیدا می‌کند. یکی از شایع‌ترین اشکال این بیماری، سالک پوستی است که بر برخی از اندام‌های داخلی بدن تاثیر می‌گذارد.

دلیل بیماری سالک

سالک توسط تک یاخته‌ی‌ انگلی نوع لیشمانیا ایجاد می‌شود. بیش از ۲۰ گونه و زیرگونه وجود دارد که انسان را از طریق نیشه پشه‌های خاکی (زیرخانواده‌ی خاکی‌پشه‌ایان) آلوده می‌کنند. این پشه‌های بسیار ریز و به رنگ ماسه که از خون تغذیه می‌کنند، در مناطق جنگلی، غارها و گودال‌ها در نواحی گرمسیری و نیمه‌گرمسیری رشد می‌کنند.

طبقه‌بندی و خصوصیات بالینی سالک

سالک به چهار نوع بالینی اصلی تقسیم‌بندی می‌شود. خصوصیات بالینی این بیماری بستگی به گونه‌های بوجود آورنده‌ی آن داشته و می‌تواند از نوع ساده که شامل زخم‌های پوستی خود ترمیم موجود در سالک پوستی است (در اثر آلودگی توسط لیشمانیا ماژور) تا نوع شدید که شامل بیماری کشنده‌ی لیشمانیوز احشایی درمان نشده که در اثر لیشمانیا دونووانی ایجاد می‌شود، باشد.

تشخیص سالک

تشخیص سالک معمولاً با توجه به ضایعات پوستی صورت می‌گیرد. در بیشتر از ۷۰ درصد موارد، نمونه‌برداری از پوست می‌تواند وجود انگل را مشخص کند. بررسی هیستوپاتولوژیکی نیز برای تعیین لیشمانیوز مخاطی و احشایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. شمارش کامل خون و آزمایش‌های عملکرد کبد نیز باید جهت لیشمانیوز احشایی انجام شود.

درمان سالک

آنتی‌موآن

آنتی‌موآن‌های پنج ظرفیتی ضدانگلی از جمله استيبوگلوکونات سديم یا مگالومین آنتی‌موآن، اساس تمام روشهای درمان سالک را تشکیل می‌دهند. اغلب مصرف دوره‌های طولانی‌مدت این داروها مورد نیاز است.

آمفوتریسین بی

اخیراً آمفوتریسین بی لیپوزومال در درمان لیشمانیوز احشایی موثر بوده است و دارای دوره‌ی کوتاه‌تر و سمی بودن کم‌تری نسبت به آمفوتریسین بی داوکسیکولیک می‌باشد. عفونت‌های ثانویه را باید با درمان ضدمیکروبی مناسب معالجه کرد.

سایر درمان‌هایی که گاهی برای سالک مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از:

• پارومومایسین موضعی (آمینوسیدین)
• داروهای ضدقارچی آزول، ایتراکونازول، فلوکونازول، کتوکونازول
• سولفات روی

برای از بین بردن زخم سالک، جهت درمان از لیزر استفاده می‌شود.

لیزر فرکشنال

سالک می‌تواند منجر به زخم‌های آتروفی ناخوشایند شود، که دارای گزینه‌های از بین بردن جای سالک محدودی هستند. لیزرهای فرکشنال بطور موفقیت آمیزی در درمان انواع بیماری‌های پوستی با حداقل دوره‌ی بهبود و عوارض جانبی مورد استفاده قرار گرفته‌اند. لیزر فرکشنال CO2 نسبت به لیزر تهاجمی CO2 از نظر جنبه‌های مختلف درمان زخم‌های سالک بهتر می‌باشد.

جلسات درمانی انجام شده و بعد از سه جلسه بیمار حدود ۴۰ درصد بهبودی را مشاهده خواهد کرد. بیشتر از ۹۰ درصد بهبودی بعد از جلسه‌ دهم ملاحظه می‌شود. عوارض جانبی قابل توجهی وجود ندارد.

پیشگیری

با اجتناب از نیش پشه‌ی خاکی می‌توان از ابتلا به بیماری جلوگیری کرد. از آنجایی که در حال حاضر واکسن یا دارویی برای پیشگیری از آلودگی وجود ندارد، مسافرینی که به نواحی که سالک در آنجا شایع است سفر می‌کنند باید با پیروی از اقدامات پیشگیرانه‌ی زیر خطر گزیده شدن را کاهش دهند.

• پرهیز از فعالیت در فضاهای باز بویژه از زمان غروب تا طلوع آفتاب که پشه‌های خاکی بیشترین فعالیت را دارند.
• پوشیدن پیراهن‌های آستین بلند، شلوار بلند و جوراب. گذاشتن پیراهن در شلوار.
• استفاده از مواد دافع حشرات در نواحی آشکار پوست و زیر آستین‌ها و پاچه‌های شلوار. موثرترین مواد دافع آنهایی هستند که حاوی ترکیب شیمیایی دی‌ای‌ای‌تی (N,N-diethylmetatoluamide) هستند.
• استفاده از حشره‌کش‌های حاوی پرمترین در فضاهای نگهداری لباس، نشیمن و خواب (از جمله در پشه‌بند).